Maxsa Aamini

Inta aynaan sii gelin waxa loo yaqaan xijaabka “xun” iyo “xijaabka sare”, maxaan ka ognahay gabadha dhimatay?

Waa kuma Mahsa Amini?

Wax badan kama naqaano marka laga reebo inay tahay Kurdi-Iran, da'deeduna tahay 22 jir, waxayna ku dhalatay magaalada Saqqaz ee waqooyi-galbeed ee Iran. Waxaa jira xog ku saabsan in dhawaan laga aqbalay Jaamacadda Urmia oo ay qarka u saaran tahay inay bilowdo waxbarashadeeda.

Abaaro lixdii fiidnimo, boolis roondo ah ayaa Mahsa Amini ka qabtay meel u dhow saldhigga metro ee "Shahiid Haqqani" ee magaalada Tehran, waxaana la socday walaalkeed, iyadoo ku marmarsiyoonaysa inaysan u hoggaansamin nidaamka labiska ee lagu soo rogay haweenka, sida ay sheegtay BBC. Adeegga Faaris.

Goob joogayaal ayaa ku eedeeyay ciidamada roondada ah inay haweeneyda dhalinyarada ah ku garaaceen gaari ay saarnaayeen.

Mahsa waxaa laga soo wareejiyay xarunta haynta ee roondada waxaana loo wareejiyay isbitaalka Kasri ee Tehran, booliska Tehran ayaa sheegay.

Isla markaana waxa baraha bulshada lagu faafiyey warar sheegaya in gabadh lagu magacaabo Mahsa Amini oo qoyskeeda ay safar ugu maqan tahay magaalada Tehran, waxaana xabsiga u taxaabay booliska Al-Irshaad, laba saacadood ka dibna waxa loo soo wareejiyey “waxay ku dhowaatay geeri” Isbitaalka Qasry, kadib ayaa la sheegay in ay koomo ku dhacday.

Madaxweynaha Iran, Ebrahim Raisi, ayaa ku amraya Wasiirka Arrimaha Gudaha inuu sii wado baaritaanka wixii dhacay.

Garsoorka Iran ayaa ku dhawaaqay dhismaha ciidan gaar ah oo baaritaan ku sameeya.

Jimcihii, Sebtember 16, ayaa geerideeda lagu dhawaaqay.

Maamulka Iran ayaa xaqiijiyay geerida gabadhan dhalinyarada ah xilli ay xabsiga ku jirtay, balse xogta qoyskeeda ee sababta dhimashada ayaa ka duwan qaabka rasmiga ah.

Booliisku waxay sheegeen in ay la kulantay "wadna xanuun degdeg ah" iyada oo la sugaysa haween kale oo ku sugnaa saldhigga si "loo baro" sharciyada xijaabka, waxayna booliisku diideen in Mahsa la garaacay.

Waxaana la daabacay muuqaal laga soo qaaday kamaradaha ilaalada oo muujinaya iyada oo la hadlaysa gabadh booliis ah, ka dibna wax yar soconaysa ka dibna dhulka ku dhacaysa.

Sabtida 17ka Sebtembar: Wasiirka Arrimaha Gudaha ayaa sheegtay in "sida muuqata ay lahayd dhibaatooyin caafimaad oo hore u jiray."

Mahsa Amini ayaa lagu aasay magaaladeeda iyadoo ay ilaalinayeen ciidamada ammaanka, waxaana tirada ka qeyb galay aaska lagu qiyaasay kumanaan kun.

Markii lagu dhawaaqay dhimashadeeda, ayaa waxaa baraha bulshada aad uga carooday dadka, waxayna dadku isku dayeen inay ku hor banaanbaxaan Isbitaalka hortiisa, balse ciidamada ammaanka ayaa isku dayay inay ka hor istaagaan inay isku soo baxaan.

Markii ay xiisadda sii korortay, booliska ayaa TV-ga Iran ka sii daayay muuqaal ay duubeen kamaradaha ilaalada oo muujinaya gabadha yar oo bannaanka ka ah “Xarunta Tahdheeb” ka dibna gudaha ugu jirta, iyo markii ay suuxday. Si kastaba ha ahaatee, taariikhda iyo wakhtiga duubista waa la tirtiray.

Axaddii, Sebtembar 18, aabaheed ayaa ka jawaabay isagoo u sheegay warbaahinta in gabadhiisa ay "qaab jireed wanaagsan tahay, oo aysan lahayn wax dhibaato caafimaad ah." Sidoo kale waxa uu sheegay in nabaro ka soo gaaray lugaheeda, isla markaana la tafatiray muuqaalkii CCTV-ga ee ay soo bandhigeen mas’uuliyiinta sida ay wax u dhaceen.

Bannaanbax arday ayaa ka dhacay Jaamacadda Tehran, Isfahan iyo jaamacadaha kale ee caasimadda.

Kooxda u dooda xuquuqda aadanaha ee Kurdiyiinta Hankaw ayaa sheegtay in ugu yaraan 38 qof ay ku dhaawacmeen kadib markii ciidamada ammaanka ay rasaas ku fureen dibadbaxayaal ka dhacayay deegaanada Kurdiyiinta.

Isniintii, Sebtembar 19, taliyaha booliiska Tehran, Sarreeye Guuto Hossein Rahimi, ayaa muujiyay naxariista qoyska, laakiin wuxuu ku adkaystay inaan jirdil loo geysan. "Caddaynta ayaa muujinaysa in aanay jirin dayacaad ama dhaqan aan habboonayn oo ay sameeyeen booliiska," ayuu u sheegay suxufiyiinta.

Adeerkeed ayaa sidoo kale ka jawaabay akoontiga booliiska, isagoo la hadlayay wargeyska Etemad ee fadhigiisu yahay Tehran, wuxuuna sheegay in abtigiis ay aad u wanaagsan tahay caafimaad ahaan iyo in eedeymaha booliisku ay yihiin "been saafi ah." Waxa uu intaa ku daray, "Mahsa waxaa la socday walaalkeed, markii ay is-hortaagtay in la xiro, ayaa loo adeegsaday sunta dadka ka ilmeysiisa."

"Waxay dileen malaa'iigtaydii," ayay hooyada dhashay gabadha yar ee dhimatay u sheegtay BBC.

Isagoo xusay inay "aad halis u noqon karto" qoysaska dadka xabsiga ku dhinta oo la hadlaya warbaahinta, sida uu sheegay saxafiga BBC Varanak Amedy. “Qaar ka mid ah qoysaskii lagu dilay qolalka ayaa ciidamada ay dhibaateeyaan. Markaa qoysaska qaar way aamusan yihiin, qaar kalena way hadlayaan, sababtoo ah waxay og yihiin haddii ay helaan taageero caalami ah inay ammaan ahaan doonaan.”

Warbaahinta Iran ayaa daabacday sawirka fariin uu diray madaxa maamulka caafimaadka magaalada Bandar Cabbaas, kaas oo lagu sheegay in "dhiigga ka imaanaya dhegta iyo nabarka indhaheeda hoostooda aysan la socon karin (calaamadaha) wadno xanuunka," iyadoo soo xiganeysa BBC-da. Adeegga Faaris.

Oo la faafiyay muuqaallo muujinaya dumarka timaha xiiraya iyo kuwo kale oo xijaabka tuuraya.

Hossein Rahimi, Taliyaha Bilayska Tehraan oo shir jaraa'id qabtay ayaa yidhi "Ma jirin dayacaad dhinaca booliiska ah, dhammaan hadallada ku saabsan sababta geerida Ms. Amini waa been abuur."